اوّل: احرام

مسئله165‏‏: اوّلین عمل عمرۀ تمتّع احرام است و مرکّب از سه عمل می‌باشد که عبارتند از‏‏:‏‏ «پوشیدن لباس احرام»، «نیّت» و «گفتن ‌لبّیک».

§     مکان احرام

مسئله‏166‏: احرام عمرۀ تمتّع باید از یکی از مکان‌هایی که برای همین منظور تعیین شده و به آن میقات گفته می‌شود، صورت پذیرد.

میقات کسانی که در مکّه هستند

مسئله167‏‏: کسانی که در مکّه حضور دارند؛ نظير کساني که قبلاً با احرام عمرۀ مفرده وارد مکّه شده‌اند؛ برای انجام عمرۀ تمتّع می‌توانند از محدوده حرم خارج شوند و در «ادنی الحلّ» محرم شوند. و بهتر است در یکی از سه مسجد «تنعیم»، «جعرانه» و «حدیبیّه» محرم گردند.

میقات کسانی که از راه دور قصد عمرۀ تمتّع می‌کنند‏‏

مسئله168‏‏: کسانی که از راه دور به حج مشرّف می‌شوند، باید در یکی از میقات‌های پنج‌گانۀ ذیل براي عمرۀ تمتّع، محرم شوند و عبور از این مواقیت بدون احرام جایز نیست.

1. «مسجد شجره‏‏»:‏‏ که در منطقه «ذوالحلیفه» و نزدیک شهر مدینه واقع شده است و کسانی که از مسیر شهر مدینه به مکّه وارد می‌شوند، باید از این میقات محرم شوند.

مسئله169‏‏: لازم نیست که احرام در مسجد باشد، گرچه بهتر است. بنابراین شخص جنب و حائض باید نزدیک مسجد یا در حال عبور از مسجد محرم شوند.

مسئله170‏‏:‏‏ احرام در همه مکان‌های توسعه یافته‌ای که امروز به عنوان مسجد شجره شناخته می‌شود، صحیح است و لازم نیست حتماً در مکان مسجد قبلی باشد.

2. «وادی عقیق»‏‏:‏‏ و آن میقات کسانی است که از راه «عراق» و «نجد» به مکّه وارد می‌شوند.

مسئله171‏‏: اوایل وادی عقیق را «مسلخ» و اواسط آن را «غمره» و اواخر آن را «ذات عرق» می‌گویند و احرام در هر جای این وادی صحیح است. گرچه محرم شدن از مسلخ افضل می‌باشد. ولی اگر احرام از مسلخ خلاف روش سنّی‌ها باشد، باید از جایی که آن‌ها محرم می‌شوند (ذات عرق) محرم شد.

3. «قرن المنازل»‏‏: و آن میقات کسانی است که از راه «طائف» به مکّه وارد می‌شوند.

4. «یَلَملَم»‏‏:‏‏ و آن میقات کسانی است که از راه «یمن» به مکّه وارد می‌شوند.

5. «جحفه»‏‏:‏‏ و آن میقات کسانی است که از راه «شام» و «مصر» و ... به مکّه وارد می‌شوند.

مسئله172‏‏:‏‏ زائرانی که از جدّه به مکّه می‌روند نیز باید در جحفه محرم شده و به مکّه وارد شوند.

مسئله173‏‏:‏‏ اگر کسی در یکی از این میقات‌ها شک کرد، می‌تواند میقات را به واسطه یک نفر ثقه یا پرسیدن از افرادی که از گفته آن‌ها اطمینان حاصل می‌شود، به دست آورد.

مسئله174‏‏:‏‏ هرگاه کسی از راهی برود که از هیچ یک از مواقیت عبور نکند، باید از محاذات [1]یکی از میقات‌ها احرام ببندد و فرقی نمی‌کند که آن مکان از راه زمینی محاذات میقات باشد یا از راه هوایی. مثلاً در صورت ضرورت در هواپیمایی که از بالای سر یک میقات عبور می‌کند نیز می‌توان محرم شد.

مسئله175‏‏: جایز نیست کسی احرام خود را از میقات به تأخیر اندازد، مگر اینکه عذری داشته باشد.

مسئله176‏‏:‏‏ اگر کسی از روی علم و عمد از میقات محرم نشود، گناه کرده است. پس اگر میقاتی در جلو دارد باید از آن‌ ميقات‌ محرم‌ شود و اگر به‌ ميقاتي‌ برخورد نمي‌كند، اگر مي‌تواند بايد برگردد و از ميقات‌ محرم‌ شود و اگر نمي‌تواند بايد از هر جايي‌ كه‌ مي‌تواند محرم‌ شود و احرام او صحيح‌ است‌.

مسئله177‏‏: اگر به‌ واسطه جهل‌ يا فراموشي‌ يا عذر، در ميقات‌ محرم‌ نشود، لازم‌ نيست‌ برگردد، بلكه‌ بايد از هر جا كه‌ مي‌تواند محرم‌ شود و احرام‌ او صحيح‌ است‌.

مسئله178‏‏:‏‏ اگرکسی قبل‌ از رسيدن‌ به‌ ميقات‌ محرم شود، احرام او صحیح نیست. ولی پوشیدن لباس احرام قبل از رسیدن به میقات، لطمه‌ای به صحّت احرام وارد نمی‌کند. مثلاً کسی که از مدینه به سمت مکّه عازم است، می‌تواند در مدینه لباس احرام خود را بپوشد و در مسجد شجره محرم شود.

مسئله179‏‏:‏‏ افراد دائم‌السّفر که به واسطه‌ شغل خود زیاد از مکّه خارج می‌شوند، می‌توانند بدون احرام از میقات گذشته و وارد مکّه شوند. نظیر راننده‌ها و متصدیّان امور حاجیان.

مسئله180‏‏:‏‏ اگر عمرۀ تمتّع کسی باطل شد، برای اعادۀ آن لازم نیست به میقاتی که قبلاً از آن محرم شده است برگردد، بلکه احرام از ادنی ‌الحل یا هر میقات دیگری کفایت می‌کند.

§     واجبات احرام

1. نیّت

مسئله181‏‏: باید نیّت احرام برای عمرۀ تمتّع و با قصد قربت باشد.

مسئله182‏‏: کسی که می‌خواهد نیّت عمرۀ تمتّع کند، لازم نیست نیّت را به زبان آورد. بلكه‌ همين‌ مقدار كه‌ در نظر او باشد همين‌ عملي‌ را كه‌ همه‌ به‌ جا مي‌آورند او هم‌ به جا آورد، كفايت‌ مي‌كند. حتّي‌ اگر از نظر تلفّظ‌ هم‌ خطا كند، مثلاً به‌ جاي‌ عمرۀ تمتّع‌، عمرۀ مفرده‌ يا حج‌ّ تمتّع‌ بگويد، اشكال‌ ندارد.

2. لباس احرام

مسئله183‏‏:‏‏ لباسی که محرم برای احرام می‌پوشد، باید شرایط لباس نمازگزار را دارا باشد. بنابراین لباس احرام باید پاک و حلال بوده و از اجزاء مردار و حیوان حرام گوشت نباشد. همچنین احرام در لباس بدن نما و طلاباف و لباسی که از ابریشم خالص باشد، صحیح نیست.

مسئله184‏‏:‏‏ لباس احرام مردان علاوه بر شرایطی که در مسئله قبل بیان شد، باید دوخته نباشد و مرکب از دو قسمت است که یکی را لنگ می‌گویند و باید به خود ببندند و دیگری عبا است که باید به دوش بیندازند و مستحبّ است که لنگ از ناف تا زانو را بپوشاند. چنانچه در عبا مستحبّ است که از شانه تا ناف را بپوشاند.

مسئله185‏‏: لباس احرام بانوان غیر از شرایطی که در مسئله 52 بیان شد، شرایط خاصی ندارد و آنان می‌توانند در لباس‌های معمولی خود، محرم شوند.

مسئله186‏‏:‏‏ شرایط لباس احرام باید تا وقتی که محرم از احرام بیرون می‌آید، ادامه داشته باشد. بنابراین اگر لباس او نجس شود، باید تطهیر یا تعویض نماید.

مسئله187‏‏:‏‏ محرم می‌تواند به جای یک لنگ و یک عبا، لنگ یا عباهای متعدّد بپوشد، مثلاً می‌تواند در حال سرما پارچه یا پتوئی به دوش بگیرد. همچنین در حال اضطرار می‌تواند لباس دوخته به دوش بیندازد، ولی آن را نپوشد. مگر اینکه مضطرّ شود.

مسئله188: ضرورتی ندارد محرم جامه احرام‌ را هميشه‌ در بر داشته‌ باشد. بلكه‌ مي‌تواند براي‌ شستن‌ يا حمّام‌ رفتن‌ و مانند این‌ها آن را از خود جدا کند.

مسئله189‏‏:‏‏ اگر محرم عمداً لباسی‌ بپوشد که شرایط لباس احرام در آن مراعات نشود؛ مثل اینکه مرد‌ در لباس دوخته محرم شود؛ احرام‌ او منعقد نمي‌شود، ولي‌ اگر از روي‌ فراموشي‌ يا ندانستن‌ مسئله‌ يا عذر باشد، احرامش‌ صحيح‌ است‌. و هنگامی که مسئله را یاد گرفت یا به یاد آورد یا عذرش برطرف شد، باید فوراً لباس احرام را به تن کند.

مسئله190‏‏:‏‏ گره‌ زدن‌ لباس‌ احرام‌ اشكال‌ ندارد، گرچه‌ گره‌ نزدن آن مخصوصاً گره نزدن لنگ، بهتر است.

مسئله191: قرار دادن سنگ و اشياء مانند آن در لباس احرام و بستن آن با نخ وکش و امثال آن جايز است. همچنين وصل کردن دو طرف جامۀ احرام با سنجاق و نظائر آن به همديگر اشکال ندارد.

3. تلبیه‏‏‏‏

مسئله192‏‏: تلبیه یعنی لبّیک گفتن که به واسطۀ آن احرام منعقد می‌شود، نظیر تکبيرة الاحرام که نمازگزار به واسطۀ آن وارد نماز می‌شود. و صورت آن چنین است‏‏:‏‏

«لَبَّيْك‌َ، أللّهُمَّ لَبَّيْك‌َ، لَبَّيْك‌َ لا شَريك‌َ لَك‌َ لَبَّيْك‌َ»

و معناي آن اين است:

«اجابت و اطاعت می‌کنم تو را، خدایا، اجابت می‌کنم تو را، برای تو هیچ شریکی نیست، اجابت می‌کنم تو را»

و مستحبّ‌ است‌ اضافه‌ كند‏‏:‏‏

«ان‌َّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَك‌َ وَ الْمُلْك‌َ، لا شَريك‌َ لَك‌َ لَبَّيْك‌َ»

و معناي آن اين است:

«به درستی که ستایش و نعمت و سلطنت از آن توست، هیچ شریکی نداری، اجابت می‌کنم تو را.»

مسئله193‏‏: یک بار گفتن لبّیک بر محرم واجب می‌باشد و مستحبّ است لبّیک را تکرار کند تا وقتی که به شهر مکّه برسد و از آن به بعد گفتن لبّیک جایز نیست.

مسئله194‏‏:‏‏ منظور از شهر مکّه برای قطع تلبیه، آنجايی است که شهر جدید مکّه به خوبی دیده شود و برای میقاتی نظیر مسجد تنعیم که داخل شهر مکّه واقع شده است، گفتن تلبیه در داخل مسجد جایز است و زمانی که محرم از مسجد خارج شد باید تلبیه را قطع نماید.

مسئله195‏‏: گفتن لبّیک باید صحیح باشد به طوری که از لفظی که گفته می‌شود، معنی آن فهمیده شود و اگر محرم قدرت بر گفتن یا صحیح گفتن نداشته باشد، عبارات عربی تلبیه را به هر صورتی که بگوید کفایت می‌کند.

مسئله196‏‏: در صورتی که محرم گنگ باشد، باید عبارات تلبیه را با اشاره بخواند.

مسئله197‏‏:‏‏ اگر ولیِّ کودک او را محرم کرده باشد، باید عبارات تلبیه را به او تلقین کند، تا او به هر صورتی که می‌تواند بگوید، اما اگر آن کودک اصلاً نمی‌تواند لبّیک بگوید، ولیّ او باید به نیابت از او بگوید.

مسئله198‏‏:پیش از تلبیه، محرّمات احرام هنوز حرام نیست و در صورت انجام آن، کفّاره ندارد، هر چند محرم لباس احرام پوشیده باشد و نیّت کرده باشد. ولی به مجرّدی که لبّیک گفت، همۀ محرّمات احرام بر او حرام می‌شود.

§     مستحبّات احرام

مسئله199‏‏:‏‏ کسی که می‌خواهد محرم شود مستحبّ است اعمال زیر را انجام دهد:‏‏

1. بدن را پاکیزه کند.

2. ناخن و شارب و موی زیر بغل و عانه را ازاله نماید.

3. از یک ماه قبل موی سر و ریش خود را کوتاه نکند.

4. غسل احرام کند. (زن حائض و نفسا نیز می‌توانند این غسل را به جا آورند.)

هنگام غسل احرام این دعا را بخواند‏‏:‏‏

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ أَمْناً مِنْ كُلِّ خَوْفٍ وَ شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ أَجْرِ عَلَى لِسَانِي مَحَبَّتَكَ وَ مِدْحَتَكَ وَ الثَّنَاءَ عَلَيْكَ فَإِنَّهُ لَا قُوَّةَ لِي إِلَّا بِكَ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ قِوَامَ دِينِي التَّسْلِيمُ لِأَمْرِكَ وَ الِاتِّبَاعُ لِسُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِه» [2]

5. لباس احرام تمیز، سفید و از پنبه باشد.

و هنگام پوشیدن جامه احرام بگوید‏‏:‏‏

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَزَقَنِي مَا أُوَارِي بِهِ عَوْرَتِي وَ أُؤَدِّي بِهِ فَرْضِي وَ أَعْبُدُ فِيهِ رَبِّي وَ أَنْتَهِي فِيهِ إِلَى مَا أَمَرَنِي الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِي وَ أَرَدْتُهُ فَأَعَانَنِي وَ قَبِلَنِي وَ لَمْ يَقْطَعْ بِي وَ وَجْهَهُ أَرَدْتُ فَسَلَّمَنِي فَهُوَ حِصْنِي وَ كَهْفِي وَ حِرْزِي وَ ظَهْرِي وَ مَلَاذِي وَ مَلْجَئِي وَ مَنْجَايَ وَ ذُخْرِي وَ عُدَّتِي فِي شِدَّتِي وَ رَخَائِي» [3]

6. بعد از نماز واجب محرم شود.

7. قبل‌ از احرام‌ شش‌ ركعت‌ نماز يا حداقل‌ دو ركعت‌ نماز به جا آورد و بعد از نماز حمد بگوید و این دعا را بخواند‏‏:‏‏

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَنِي مِمَّنِ اسْتَجَابَ لَكَ وَ آمَنَ بِوَعْدِكَ وَ اتَّبَعَ أَمْرَكَ فَإِنِّي عَبْدُكَ وَ فِي قَبْضَتِكَ لَا أُوقَى إِلَّا مَا وَقَيْتَ وَ لَا آخُذُ إِلَّا مَا أَعْطَيْتَ وَ قَدْ ذَكَرْتَ الْحَجَّ فَأَسْأَلُكَ أَنْ تَعْزِمَ لِي عَلَيْهِ عَلَى كِتَابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ و تُقَوِّيَنِي عَلَى مَا ضَعُفْتُ عَنْهُ وَ تَسَلَّمَ مِنِّي مَنَاسِكِي فِي يُسْرٍ مِنْكَ وَ عَافِيَةٍ وَ اجْعَلْنِي مِنْ وَفْدِكَ الَّذِينَ رَضِيتَ وَ ارْتَضَيْتَ وَ سَمَّيْتَ وَ كَتَبْتَ اللَّهُمَّ فَتَمِّمْ لِي حَجِّي وَ عُمْرَتِي اللَّهُمَّ إِنِّي أُرِيدُ التمتّع بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ عَلَى كِتَابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ (صَلَّي‌الله‌عَلَيهِ‌وَ‌آلِه) فَإِنْ عَرَضَ لِي شَيْ‏ءٌ يَحْبِسُنِي فَحُلَّنِي حَيْثُ حَبَسْتَنِي لِقَدَرِكَ الَّذِي قَدَّرْتَ عَلَيَّ اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ حَجَّةً فَعُمْرَةً أَحْرَمَ لَكَ شَعْرِي وَ بَشَرِي وَ لَحْمِي وَ دَمِي وَ عِظَامِي وَ مُخِّي وَ عَصَبِي مِنَ النِّسَاءِ وَ الثِّيَابِ وَ الطِّيبِ أَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَكَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ» [4]

8. لبّیک را تا رسیدن به شهر مکّه تکرار کند.

9. بعد از گفتن تلبیه‌ای که در مسئلۀ 192 ذکرشد بگوید‏‏:

«لَبَّيْكَ ذَا الْمَعَارِجِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ دَاعِياً إِلَى دَارِ السَّلَامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ غَفَّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أَهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَ الْمَعَادُ إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظَامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يَا كَرِيمُ لَبَّيْكَ» [5]

§     مکروهات احرام

مسئله200‏‏: انجام کارهای زیر برای محرم مکروه است‏‏:‏‏

1. احرام بستن در جامۀ زرد و سیاه.

2. احرام بستن در جامۀ چرکین.

3. خوابیدن در رختخواب و بالش زرد و سیاه.

4. حنا بستن و استعمال سایر لوازم آرایشی قبل از احرام، به طوری که تا وقت محرم شدن اثر آن باقی بماند.

5. حمّام رفتن و ساییدن بدن.

6. احرام در جامۀ راه راه.

7. لبّیک ‌گفتن در پاسخ کسی که مُحرم‌ را صدا می‌زند.

§     محرّمات احرام

مسئله‌201‏‏: انجام اعمالی که ذیلاً شرح داده می‌شود بر محرم حرام است و‌ اگر هركدام‌ از آن‌ها را با علم‌ و عمد و با اختيار و بدون‌ عذر به جا آورد، مرتکب گناه شده و انجام بعضی از این امور موجب‌ ‌فساد عمره‌ یا در برخی موارد باعث وجوب پرداخت کفّاره مي‌شود. ولي‌ اگر از روي‌ جهل‌ يا نسيان‌ يا عذر واقع‌ شود، به صحّت عمره‌ ضرري‌ نمي‌رساند و كفّاره‌ نيز ندارد.

1. هرگونه بهره‌گیری و التذاذ جنسی

مسئله202‏‏: هرگونه‌ لذّت‌ جنسي‌ دو انسان از يكديگر نظير جماع‌، لواط‌، بوسيدن‌، لمس‌ كردن‌ و نگاه‌ با شهوت‌، هرچند با حلال‌ خود باشد، حرام‌ است‌. و اگر با نامحرم‌ باشد و یا به صورتی باشد که پیش از احرام،‌ حرام‌ بوده است، به‌ واسطه احرام‌ حرام‌ موكّد مي‌شود.

مسئله‌203‏‏: اگر محرم از روي‌ علم‌ و عمد و اختيار و بدون‌ عذر جماع‌ يا لواط‌ كرد، چنانچه‌ قبل‌ از فراغت‌ از سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌ باشد، عمره‌اش‌ فاسد مي‌شود و كفّاره‌ نيز بايد بدهد و اگر پس‌ از فراغت‌ از سعي‌ باشد عمره‌اش‌ فاسد نمي‌شود ولي‌ كفّاره‌ را بايد بدهد.

مسئله204‏‏: اگر کسی ـ چه مرد و چه زن ـ در لذّت جنسی کسی را مجبور کند، علاوه بر کفّاره خودش، کفّاره او را هم باید بدهد، و کسی که مجبور شده، عمره‌اش صحیح است و کفّاره ای هم بر او واجب نیست.

مسئله205‏‏: مرد محرم می‌تواند با همسر خود هرچند او نیز محرم باشد، صحبت کند، یا به او نگاه کند و یا در کنار همدیگر بنشینند و دست همدیگر را بگیرند. مشروط بر اینکه همه این امور از روی لذّت نباشد.

مسئله206‏‏: محرمیّت افرادی مثل پدر، مادر، خواهر، عمه، خاله، عمو، دایی و نظایر آن که در غیر احرام به انسان محرم هستند، در حالت احرام نیز باقی است و معاشرت مُحرم با آن‌ها با غیر حالت احرام تفاوتی ندارد، هرچند آن‌ها نیز مُحرم باشند.

مسئله207‌‏‏: کفّاره جماع یا لواط، ذبح یک شتر است و درصورت ناتوانی، یک گاو و در صورتی که توان ذبح گاو را هم ندارد، ذبح یک گوسفند کفایت می‌کند.

مسئله208‏‏:‏‏ در غير جماع‌ و لواط به سبب کارهایی نظير بوسيدن‌، لمس کردن‌ و نگاه‌ كردن‌، عمره‌ فاسد نمي‌شود، ولي‌ بايد كفّاره‌ بدهد. و کفّارۀ آن برای انجام هر کدام از کارهای فوق، اگر موجب بیرون آمدن منی شود، همان کفّارۀ مسئلۀ قبل است، ولی اگر منی بیرون نیاید، برای بوسیدن باز هم باید همان کفّاره را بپردازد و برای لمس کردن، باید یک گوسفند قربانی نماید و نگاه کردن با لذّت گرچه حرام است ولی کفّاره ندارد.

2. استمناء

مسئله209‏‏: استمناء یا خود ارضائی حرام است و حرمت آن در حال احرام، مؤکّد می‌شود.

مسئله210‏‏: اگر محرم از روي‌ علم‌ و عمد و اختيار و بدون‌ عذر استمناء كند، چنانچه‌ قبل‌ از فراغت‌ از سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌ باشد، عمره‌اش‌ فاسد مي‌شود و كفّاره‌ نيز بايد بدهد و اگر پس‌ از فراغت‌ از سعي‌ باشد، عمره‌اش‌ فاسد نمي‌شود ولي‌ كفّاره‌ را بايد بدهد.

مسئله211‏‏: کفّاره استمناء، قربانی کردن یک شتر است و در صورت ناتوانی قربانی کردن یک گاو و در صورت عجز از قربانی کردن گاو، ذبح یک گوسفند کفایت می‌کند.

3. عقد كردن‌

مسئله212‏‏: صیغه عقد خواندن برای خود یا دیگری و ازدواج کردن در حال احرام، حرام است و اگر یکی از طرفین عقد یا کسی که صیغه عقد را می‌خواند محرم باشند، آن عقد باطل است و در این خصوص تفاوتی بین عقد دائم و موقّت نیست.

مسئله‌213‏‏:‏‏ اگر عمداً و از روی علم و با اختیار، صیغۀ عقدی جاری شود که لااقل یکی از طرفین عقد یا کسی که صیغه را می‌خواند، محرم باشند، آن زن و مرد بر یکدیگر حرام  ابدی می‌شوند.

مسئله214‏‏: اگر محرم از روی فراموشی یا جهل، صیغۀ عقد بخواند یا ازدواج کند، عقد باطل است. ولی این کار موجب حرمت ابدی زن و مرد نمی‌شود.

مسئله215‏‏:‏‏ ازدواج و صیغه عقد خواندن در حال احرام، عمداً باشد یا سهواً، گرچه حرام است ولی کفّاره ندارد.

4. پوشیدن لباس‌ دوخته‌(مخصوص مردان)

مسئله‌216‏‏: پوشيدن‌ لباس‌ دوخته‌ نظير پيراهـن‌ و شلوار و مانند اين‌ها و همچنين‌ پوشیدن چيزهايي‌ كه‌ شبيه‌ به‌ دوخته‌ است،‌ نظير ژاكت‌ و كلاه‌ و نظائر آن برای مرد محرم، حرام است.

مسئله217‏‏:در لباس دوخته تفاوتی بین لباس کوچک و بزرگ و لباس زیر و لباس رو نیست و پوشیدن آنچه که مصداق لباس دارد و دوخته باشد، حرام است.

مسئله218‏‏:‏‏ به دوش گرفتن پتوهای دوخته شده یا به روانداختن روانداز یا لحاف دوخته شده، برای محرم اشکال ندارد.

مسئله219‏‏: پوشیدن چیزهایی که به آن‌ها لباس نمی‌گویند نظیر کمربند، فتق بند، همیان، کوله بار، ساعت و مانند این‌ها برای محرم مانعی ندارد، هرچند دوخته باشد.

مسئله220‏‏: کسانی که در اثر بیماری قادر به نگهداری از بول خود نیستند، می‌توانند لباس کوچکی که برای نگهداری ادرار استفاده می‌شود بپوشند، هر چندآن لباس دوخته باشد.

مسئله221‏‏: پوشیدن لباس دوخته برای مردها در حال اضطرار و برای زن‌ها چه در حال اختیار و چه در حال اضطرار مانعی ندارد.

مسئله222‏‏:‏‏ اگر مرد محرم همزمان چند لباس دوخته بپوشد، یک مرتبه پرداخت کفّاره برای او کفایت می‌کند ولی اگر چند بار لباس دوخته بپوشد یا یک لباس دوخته را چندبار از تن درآورد و دوباره بپوشد، باید به تعداد دفعاتی که لباس دوخته پوشیده است، کفّاره بپردازد.

مسئله223‏‏: اگر مردی سهواً یا جهلاً در حال احرام لباس دوخته بپوشد و وقتی علم به حرمت آن پیدا کرد، فوراً آن را از  تن در آورد، لازم نیست کفّاره بپردازد.

مسئله224‏‏:‏‏ کفّاره پوشیدن لباس دوخته برای مرد محرم، در صورتی که با علم و عمد و اختیار و بدون عذر باشد، قربانی نمودن یک گوسفند است.

5. پوشاندن‌ سر(مخصوص‌ مردان)

مسئله‌225‏‏:‏‏ پوشاندن‌ تمام یا قسمتی از سر براي‌ مردها در حال احرام، حرام‌ است.

مسئله‌226‏‏: پوشاندن‌ سر را با دست‌، يا گذاشتن‌ سر روي‌ بالش‌ و مانند اين‌ها مانعي‌ ندارد.

مسئله227‏‏: اگر مرد محرم سهواً یا عمداً لباس احرام خود را از سر درآورد، مشروط بر آنکه آن لباس را بر روی سر خود نگه ندارد، اشکال ندارد.

مسئله228‏‏:‏‏ مرد محرم می‌تواند سر خود را با حوله و دستمال و مانند این‌ها خشک کند، ولی نباید آن حوله و دستمال را به طوری که سر را بپوشاند، روی سر خود نگه دارد.

مسئله229‏‏: اگر به هنگام خواب، پتو یا روانداز محرم روی سر او کشیده شود، اشکال ندارد.

مسئله230‏‏:‏‏ استفاده از کلاه گیس و موی مصنوعی برای مرد محرم حرام است. ولی اگر آن کلاه گیس و موی مصنوعی را قبلاً به طور معمول روی سر خود می‌گذاشته است، لازم نیست برای احرام بردارد.

مسئله231‏‏: گذاردن بار روی سر یا فرو بردن سر در آب یا زیر دوش رفتن برای محرم مانعی ندارد.

مسئله232‏‏:‏‏ پوشاندن سر برای مردان در حال احرام، گرچه حرام است ولی کفّاره ندارد. هرچند بهتر است برای این کار یک گوسفند قربانی شود.

6. پوشاندن‌ روي‌ پا(مخصوص‌ مردان)

مسئله233‏‏: پوشاندن‌ تمام روي‌ پا براي‌ مردها در حال احرام، حرام‌ است‌.

مسئله‌234‏‏:‏‏ پوشيدن‌ دمپايي و کفش روباز‌ براي‌ محرم، مانعي‌ ندارد.

مسئله235‏‏: اگر پای مرد محرم هنگام خواب توسّط پتو و روانداز و امثال آن پوشانده شود و یا لنگ احرام او در بعضی مواقع خود به خود روی پای آن‌ها را بپوشاند، مانعی ندارد.

مسئله236‏‏:‏‏ پوشاندن روی پا برای مرد محرم گرچه حرام است ولی کفّاره ندارد. هرچند بهتر است برای آن یک گوسفند قربانی شود.

7. سايه‌ قراردادن‌(مخصوص‌ مردان)

مسئله237‏‏:‏‏ چنانچه سفر مرد محرم در روز باشد، جایز نیست زیر سایه برود یا سایبانی سیّار مانند سقف اتومبیل و چتر و نظائر آن داشته باشد، خواه سواره باشد یا پیاده. ولی سایه قرار دادن برای زن‌ها و بچّه‌های مُحرم ـ دختر و پسر ـ در هر زمانی اشکال ندارد.

مسئله238‏‏:حرمت سایه قراردادن مربوط به سفر محرم است و چنانچه در محلّی یا شهری منزل کند، می‌تواند زیر سقف برود. بنابراین محرم می‌تواند به محض ورود به شهر جدید مکّه، به وسیله اتومبیل مسقّف حرکت کند یا در هر نقطه از مکّه زیر سقف برود.

مسئله239‏‏:‏‏ اگر کسی در مسجد تنعیم محرم شود، می‌تواند هنگام بازگشت در اتومبیل سقف دار بنشیند، هرچند روز باشد.

مسئله‌240‏‏: اگر محرم در شب؛ یعنی از غروب آفتاب تا طلوع آفتاب که در راه است و مثلاً از مدینه به مکّه می‌آید، در اتومبیل سقف دار بنشیند، مانعی ندارد.

مسئله241‏‏: اگر اتومبیل بدون سقف در روز از داخل تونل‌ها و زیر پُل‌ها عبور کند یا برای بنزین زدن زیر سقف برود یا محرم برای استراحت و توقُف بین راهی به مساجد یا مکان‌های مُسقَّف بین راه داخل شود، مانعی ندارد.

مسئله242‏‏:‏‏ حرکت محرم در کنار دیوار یا کنار اتومبیل و نظائر آن اشکال ندارد، هرچند این حرکت در روز باشد و سایه آن اشیاء روی سر یا بدن محرم بیافتد.

مسئله243‏‏: کفّاره زیر سایه رفتن برای مرد محرم؛ در صورتی که با علم و عمد و از روی اختیار باشد و در هنگام سفر و در روز به زیر سایه برود؛ قربانی کردن یک گوسفند است.

8. پوشاندن‌ صورت‌(مخصوص زنان)

مسئله244‏:‏‏ پوشاندن تمام یا قسمتی از صورت در حال احرام برای زنان حرام است و فرقی نمی‌کند که این پوشاندن با چادر و مقنعه باشد یا نقاب یا پوشیه یا بادبزن و مانند این‌ها.

مسئله245‏‏:‏‏ رو گرفتن‌ زن‌ مُحرم از نامحرم،‌ در نماز و غیر آن مانعي‌ ندارد، ولي‌ بهتر است‌ براي‌ رو گرفتن‌، چادر را از صورت‌ خود دور نگه‌ دارد كه‌ به‌ صورت‌ نچسبد.

مسئله246‏‏: گذاشتن صورت روی بالش یا دست‌ها روی صورت یا خشکانیدن صورت توسّط حوله و دستمال برای محرم مانعی ندارد. همچنین اگر به هنگام خواب، پتو یا روانداز از روی صورت او کشیده شود یا هنگام تعویض لباس، لحظه‌ای روی صورت او پوشیده شود، اشکال ندارد.

مسئله247‏‏:‏‏ پوشاندن صورت برای زنان، گرچه حرام است، ولی کفّاره ندارد. هرچند بهتر است برای آن یک گوسفند قربانی شود.

9. استعمال عطریّات

مسئله248‏‏: بوییدن و خوردن عطریّات نظیر گل و زعفران و ادکلن و مانند این‌ها برای محرم، حرام است.

مسئله‌249‏‏:‏‏ خوردن‌ چيزهايي‌ كه‌ بوي‌ خوش‌ دارد، نظير سيب‌، نعناع‌، دارچين‌ و مانند اين‌ها اشكالي‌ ندارد، گرچه‌ اجتناب‌ از خوردن آن‌ها خوب‌ است‌.

مسئله250‏‏:‏‏ استفاده از صابون و شامپو و خمیر دندان معطّر، برای محرم اشکال ندارد، اگر چه اجتناب از آن‌ها بهتر است.

مسئله‌251‏‏:‏‏ خريد و فروش‌ عطريّات‌ اگر بوی آن‌ها استشمام نشود، اشکال ندارد.

مسئله‌252‏‏: گرفتن‌ بيني‌ از بوي‌ بد در حال‌ احرام‌ حرام‌ است، ولي‌ گذشتن‌ از آن‌ با سرعت‌ مانعي‌ ندارد و باعث وجوب پرداخت کفّاره هم نمی‌شود.

مسئله253:‏‏ اگر کسی در حال احرام، با علم و عمد و اختیار و بدون عذر عطریّات را استعمال کرد، کفّارۀ آن قربانی نمودن یک گوسفند است.

10. زینت کردن و استفاده از زیورآلات

مسئله254‏‏: زینت‌کردن نظیر استعمال‌ لوازم آرایشی و مالیدن سرمه و کرم و مانند این‌ها و همچنین استفاده از زیورآلات نظیر گردن‌بند و گوشواره و انگشتر و عینک زینتی و مانند این‌ها، در حال احرام حرام است.

مسئله255‏‏: اگر محرم قبل از احرام زینت کرده باشد و قصد او زینت احرام بوده باشد، واجب است برای احرام آن را پاک کند. ولی اگر استعمال آن‌ها برای زینت نباشد، نظیر سرمه کشیدن برای دید چشم و کرم مالیدن برای رفع خشکی دست، مانعی ندارد.

مسئله256‏‏: عینک زدن برای دیدن و انگشتر به دست کردن برای استحباب یا شمردن اشواط طواف و همچنین استفاده زنان از زیورآلاتی که قبل از احرام به طور معمول استفاده می‌کرده اند، مشروط بر اینکه آن زیورآلات را مردان نبینند، مانعی ندارد.

مسئله257‏‏:‏‏ محرم نباید به قصد زینت موهای خود را رنگ کند یا دست و پا و صورت و موی خود را حنا ببندد، ولی اگر رنگ و حنا را قبل از احرام و بدون قصد زینت احرام، استفاده کرده باشد، لازم نیست برای احرام آن را پاک کند.

مسئله258‏‏: زینت کردن و استفاده از زیورآلات در حال احرام، گرچه حرام است ولی کفّاره ندارد.

11. نگاه کردن در آئینه

مسئله‌259‏‏: نگاه‌ كردن‌ در آينه برای محرم‌ حرام‌ است.

مسئله‌260‏‏: نگاه‌ كردن‌ به‌ اجسام‌ صيقلي‌ كه‌ در آن‌ عكس‌ پيداست‌ و نگاه‌ كردن‌ در آب‌ صاف‌ اشكال‌ ندارد.

مسئله‌261‏‏:‏‏ نگاه‌ كردن‌ در آئينه‌ در حال‌ اضطرار نظير نگاه‌ كردن‌ راننده‌ در آئينه ماشين‌، مانعي‌ ندارد.

مسئله262‏‏: عکسبرداری و فیلمبرداری و نگاه در دوربین توسط محرم مانعی ندارد ولی زنان باید توجه داشته باشند که دوربین روی صورت آن‌ها قرار نگیرد.

مسئله263‏‏: نگاه کردن در آئینه گرچه برای محرم حرام است، كفّاره‌ ندارد. ولی مستحبّ‌ است‌ محرم بعد از نگاه‌ كردن در آیینه لبّیک بگوید.

12. بیرون آوردن خون از بدن

مسئله264‏‏: بیرون آوردن خون از بدن محرم ـ توسط خودش یا با اجازه خودش و توسط دیگری‌ ـ‌  برای او حرام است، گرچه به واسطه خارش بدن یا مسواک زدن یا حجامت یا تزریق و امثال آن باشد.

مسئله265‏‏: اگر خون دادن محرم، برای نجات جان کسی لازم باشد و یا درمان و سلامتی محرم متوقّف بر خون دادن او یا حجامت یا رگ زدن او یا تزریق همراه با خونریزی و امثال آن باشد، انجام همه امور فوق‌الذّکر در حد ضرورت برای محرم، اشکال ندارد.

مسئله266‏‏: اگر هنگام تقصیر سر مرد محرم خون بیاید، اشکال ندارد.

مسئله267‏‏: محرم می‌تواند از بدن دیگری خون بیرون آورد، هرچند آن دیگری نیز محرم باشد.

مسئله268‏‏: بیرون آوردن خون از بدن گرچه برای محرم حرام است ولی کفّاره ندارد.

13. کندن یا کشیدن دندان

مسئله269‏‏:کشیدن یا کندن دندان محرم- توسط خودش یا با اجازه خودش و توسط دیگری- برای او حرام است. گرچه در اثر کندن دندان، خون هم نیاید.

مسئله270‏‏: محرم می‌تواند دندان دیگری را، خواه آن دیگری محرم باشد یا نباشد، بکشد. حتی اگر در اثر کشیدن دندان، خون بیرون بیاید.

مسئله271‏‏:‏‏ اگر دندان محرم شدیداً درد بگیرد و باعث آزار او شود، می‌تواند آن دندان را توسط پزشک یا شخص دیگری بکشد.

مسئله272‏‏: کشیدن دندان گرچه برای محرم حرام است ولی کفّاره ندارد.

14. ناخن گرفتن

مسئله273‏‏:‏‏ ناخن گرفتن از انگشتان دست یا پای محرم ـ توسط خودش یا با اجازه خودش و توسط دیگری ـ برای او حرام است. گرچه یک ناخن یا بعضی از یک ناخن باشد.

مسئله274‏‏: گرفتن یا چیدن ناخن در صورت ضرورت مانعی ندارد. مثل اینکه قسمتی از ناخن شکسته باشد و قسمت باقیمانده، مضرّ باشد یا موجب آزار محرم شود.

مسئله275‏‏: ناخن گرفتن محرم برای دیگری اشکال ندارد، کفّاره هم ندارد، هرچند آن دیگری نیز محرم باشد. بنابراین محرم می‌تواند قبل از تقصیر خود، ناخن محرم دیگری را به قصد تقصیر بچیند، و تقصیر او هم صحیح است.

مسئله276‏‏: کفّاره گرفتن هر ناخن، برای محرم اگر از روی علم و عمد و اختیار و بدون عذر باشد، معادل 750 گرم گندم است، ولی اگر تمام ناخن‌های دست و پا را در یک مجلس بگیرد، کفّاره آن یک گوسفند است و اگر دست‌ها را در یک مجلس و پاها را در مجلس دیگری بگیرد، کفّاره آن دو گوسفند است.

15. ازالۀ مو

مسئله277‏‏: جدا کردن و ازالۀ موی سر و صورت و بدن محرم- توسط خودش یا با اجازه خودش و توسط دیگری- برای او حرام است، حتی اگر یک مو باشد.

مسئله278‏‏:‏‏ اگر به واسطه دست کشیدن به سر و صورت یا بدن یا هنگام وضو و غسل ـ واجب و مستحبّ ـ موهایی ریخته شود مانعی ندارد.

مسئله279‏‏:‏‏ جدا کردن مو از دیگری توسط محرم اشکال ندارد، کفّاره هم ندارد، هرچند آن دیگری نیز محرم باشد. بنابراین محرم می‌تواند قبل از تقصیر خود، برای محرم دیگری تقصیر کند، و تقصیر او هم صحیح است.

مسئله280‏‏:‏‏ کفّاره تراشیدن سر یا ماشین کردن آن در حال احرام و همچنین کفّاره ازاله موی زیر هر دو بغل، اگر از روی علم و عمد و اختیار و بدون عذر باشد، ذبح یک گوسفند است.

16. فسوق‌

مسئله‌281‏‏: فسوق عبارت‌است از دروغ، دشنام و فخرفروشی و با اینکه در هر حالی حرام است، در حالت احرام، حرمت آن شدیدتر می‌شود.

مسئله282‏‏: به غیر از دروغ و دشنام و تفاخر، هر سخن یا کردار زشت و ناروائی نظیر غیبت و سرزنش و امثال آن نیز در حال احرام، حرام می‌باشد.

‌ مسئله283‏‏:‏‏ دستوردادن محرم به دیگران اشکال ندارد، ولی اگر این دستوردادن همراه با فخرفروشی یا سرزنش باشد، حرام است.

مسئله284‏‏:‏‏ کفّاره فسوق، استغفار از گناهی است که محرم انجام داده است.

17. جدال‌

مسئله‌285‏‏: مراء و جدال، لجاجت و مشاجره در گفتگو، برای غلبه بر دیگری یا اظهار فضل، گرچه در هر حالی حرام است، ولی برای محرم  حرمت آن شدّت می‌یابد.

مسئله286‏‏: قسم خوردن در مجادله، مخصوصاً قسم خوردن به نام خداوند متعال به هر لفظ و زبانی که باشد، حرام است.

مسئله287‏‏: قسم خوردن بدون مجادله مثل قسم‌هایی که بر حسب عادت بر زبان بعضی از افراد جاری می‌شود، حرام نیست. گرچه پرهیز از آن، چه در حالت احرام و چه در غیر حالت احرام بهتر است.

مسئله288‏‏: اگر جدال با قسم به یکی از اسماءالهی همراه باشد، کفّاره دارد و کفّاره آن قربانی نمودن یک گوسفند است. به صورتی که اگر محرم در جدال راستگو باشد، کفّاره در مرتبه سوم قسم یاد کردن واجب می‌شود و چنانچه محرم در جدال دروغگو باشد، در مرتبه اوّل قسم خوردن کفّاره بر او واجب می‌شود.

مسئله289‏‏: اگر جدال‌ ـ با قَسم یا بدون ‌قَسم ـ برای‌ اثبات حقّی یا ابطال باطلی باشد، علاوه بر آنکه حرام نیست، کفّاره هم ندارد.

18. کشتن و انداختن جانوران بدن

مسئله290‏‏:اگر جانوری نظیر شپش و کک وکنه، در بدن یا لباس محرم ساکن باشد و ضرر یا آزاری برای او نداشته باشد، کشتن یا انداختن آن جانور حرام است.

مسئله291‏‏: کشتن یا انداختن جانوری نظیر مورچه و مگس و زنبور و پشه، که جای آن در بدن یا لباس محرم نباشد، مانعی ندارد.

مسئله292‏‏: کفّاره کشتن یا انداختن جانور ساکن در بدن یا لباس محرم، اگر از روی علم و عمد و اختیار و بدون عذر باشد، صدقه دادن یک مشت طعام است.

19. شکار حیوان وحشی

مسئله‌293‏‏: شکار حیوان وحشی نظیر پلنگ و آهو و کبک و ملخ و مانند این‌ها و کمک کردن به صیّاد و نگاهداری حیوان شکار شده، برای محرم حرام است.

مسئله294‏‏: اگر محرمی حیوان وحشی و حلال گوشت را شکار یا ذبح کرد، خوردن گوشت و اجزاء آن بر او و هر محرم دیگری حرام است، ولی غیرمحرم می‌تواند از آن بخورد.

مسئله295‏‏: شکار حیوان دریایی و خوردن آن و ذبح و خوردن حیوانات اهلی نظیر مرغ و گوسفند و مانند این‌ها برای محرم و غیر محرم مانعی ندارد.

مسئله296‏‏:‏‏ اگر کسی از آزار حیوانی نظیر شیر و گرگ بترسد، کشتن آن مانعی ندارد.

مسئله297‏‏: کفّاره کشتن حیوانات وحشی مختلف است که چون امروزه محلّ حاجت نیست، از ذکر آن خودداری می‌شود.

20. کندن درخت و گیاهِ حرم ^[6]

مسئله298‏‏:‏‏ کندن یا سوزاندن درخت و گیاهی که در حرم روییده شده، برای محرم و غیر محرم حرام است. و برای محرم گناهش بیشتر می‌باشد.

مسئله299‏‏: اگر گیاهی در اثر راه رفتن عادی یا توسط اتومبیل در حال حرکت قطع شود، اشکالی ندارد.

مسئله300‏‏: قطع گیاهان و درخت‌هایی که در منزل یا باغ‌هاست، نظیر گل‌ها و درخت‌های میوه‌دار مانعی ندارد.

مسئله301‏‏:‏‏ کفّاره کندن درخت در محدوده حرم، قیمت آن است که باید به فقیر داده شود. ولی کندن گیاهان کفّاره ندارد.

جدول خلاصۀ محرّمات احرام و کفّارات

گرچه کفّارۀ هریک از محرّمات احرام در جای خود به تفصیل بیان شد، ولی برای سهولت یادگیری مکلّفین، خلاصه محرّمات و کفّارات احرام، در جدول ذیل ذکر گردیده است.

البتّه به جهت رعایت اختصار، جزئيات احکام کفّارات در این جدول بیان نشده است؛ بنابراین مطالعه شرح تفصیلی کفّاراتی که در مسائل محرّمات احرام آمده است، ضروری است.

پی نوشت ها:

[1]. محاذات به مکان‌هایی گفته می‌شود که روبروي یکی از مواقیت باشد.

[2]. من ‏لايحضره ‏الفقيه، ج 2، ص 527

[3]. همان

[4]. الكافي، ج 4، ص 331؛ من ‏لايحضره ‏الفقيه، ج 2، ص 318

[5]. الكافي، ج 4، ص 335؛ تهذيب ‏الأحكام، ج 5، ص 91

[6]. حدّ حرم بنابر آنچه نقل شده، از طرف شمال مکّه، «مسجد تنعیم» با فاصله حدوداً شش کیلومتر تا مسجدالحرام، و از طرف جنوب محلّی به نام «اضائة لبن» با فاصله حدوداً دوازده کیلومتر تا مسجدالحرام، و از جانب شرق «جعرانه» با فاصله تقریباً سی کیلومتر، و از سمت غرب «حدیبیّه» با فاصلۀ حدوداً چهل و هشت کیلومتر می‌باشد.